U Srbiji se svakog 31. januara tradicionalno obeležava Nacionalni dan bez duvana, ove godine pod sloganom „365 dana bez duvana”.
Upotreba duvana štetno deluje na celokupan organizam i jedan je od faktora rizika koji je zajednički za četiri najzastupljenije bolesti u svetu: bolesti srca i krvnih sudova, maligne bolesti, dijabetes i hronične respiratorne bolesti. Pored zdravstvenih, socijalnih i ekonomskih posledica, uključujući i povećane troškove lečenja i smanjenu produktivnost na radnom mestu, proizvodnja i upotreba duvana imaju i štetne efekte na životnu sredinu.
Svake godine u svetu usled upotrebe duvana i duvanskih proizvoda prevremeno umre osam miliona stanovnika, od toga najmanje milion nepušača zbog izloženosti duvanskom dimu. Većina smrtnih slučajeva povezanih sa duvanom dešava se u zemljama sa niskim i srednjim prihodima.
Najčešće korišćeni duvanski proizvodi u Srbiji su cigarete koje prema podacima „Istraživanja zdravlja stanovništva Srbije 2019. godine” svakodnevno puši 26,5% stanovništva starosti 15 godina i više, dok 15,8% svakodnevno puši 20 i više cigareta na dan. Pored cigareta koje su najčešće konzumirani duvanski proizvod u Srbiji, i drugih duvanskih proizvoda kao što su cigare i duvan za lule, u prethodnim godinama na tržištu u svetu i u Srbiji se nalaze i drugi duvanski i nikotinski proizvodi koji doprinose povećanju upotrebe duvana i nikotina. U 2019. godini učestalost svakodnevne ili povremene upotrebe duvanskih proizvoda (uključujući zagrevane duvanske proizvode, duvan za nargile i drugo) u populaciji stanovnika Srbije starosti 15 godina i više, iznosila je 31,9%, sa razlikama u odnosu na starosne grupe. Istraživanja sprovedena u Srbiji pokazuju porast popularnosti drugih duvanskih i nikotinskih proizvoda.
Prema podacima „Istraživanja o ponašanju u vezi sa zdravljem dece školskog uzrasta u Republici Srbiji“ koje je sprovedeno 2022. godine cigarete bar jednom tokom života pušilo je 15,1% učenika (14,5% dečaka i 15,6% devojčica) petog i sedmog razreda osnovne škole i prvog razreda srednje škole, sa razlikama prema uzrastu. Dečaci u petom i sedmom razredu osnovne škole češće probaju da puše u poređenju sa devojčicama, dok je učestalost pušenja bar jednom u toku života u prvim razredima srednjih škola veća među devojčicama. Iako određeni broj učenika koji proba cigarete ne nastavlja da puši, veliki je i procenat učenika koji su pušili u prethodnih 30 dana i koji prema tom kriterijumu spadaju u kategoriju pušača. Svaki deseti učenik petog i sedmog razreda osnovne škole i prvog razreda srednje škole puši (10,2%), sa razlikama u odnosu na uzrast. U poređenju sa 2018. godinom, procenat pušača cigareta je povećan u mlađim razredima, a smanjen u prvim razredima srednjih škola. Rezultati istraživanja pokazuju i da svaki peti učenik prvog razreda srednjih škola (19,9%) koristi elektronske cigarete, kao i da je upotreba ovih proizvoda popularna i među dečacima i devojčicama. Snus i/ili nikotinske vrećice je u Srbiji probalo 4,9% učenika petog i sedmog razreda osnovne škole i prvog razreda srednje škole, sa većom učestalošću među dečacima u svim razredima uključenim u istraživanje, a najveći procenat učenika koji su probali ovaj proizvod je među dečacima prvog razreda srednjih škola (11%). Svi navedeni proizvodi sadrže nikotin koji može dovesti do stvaranja zavisnosti i na čije dejstvo su posebno osetljivi mladi.
U okviru obeležavanja ovog Nacionalnog dana bez duvana naglašavaju se štetni efekti i javnozdravstvene posledice upotrebe duvanskih proizvoda i izloženosti duvanskom dimu i aerosolima drugih proizvoda koji sadrže nikotin. Takođe, ističe se značaj usvajanja mera kontrole duvana koje su zasnovane na dokazima. Primena drugih mera kontrole duvana dovela je da smanjenja učestalosti pušenja cigareta na globalnom nivou sa 22,8% u 2007. godini na 17,0% u 2021. godini (29% muškaraca i 5% žena).
Mere kontrole duvana uključuju i zakone kojim se zabranjuje pušenje u svim zatvorenim javnim prostorima. Ovi zakoni štite stanovništvo od udisanja kancerogenih materija i drugih štetnih supstanci iz duvanskog dima i aerosola iz drugih nikotinskih proizvoda. Pored toga, zabrana pušenja u javnim i radnim prostorima, podstiče pušače da ostave pušenje.
U cilju podrške i motivisanja pušača za odvikavanje od pušenja, Institut za javno zdravlje Srbije „Dr Milan Jovanović Batut” je u junu 2022. godine pokrenuo besplatnu telefonsku liniju i internet stranicu https://ostavipusenje.rs/.
Odgovori na pitanja pušača koji razmišljaju da prestanu da puše ili su to već odlučili, kao i onih koji su već prestali i pokušavaju da održe nepušači status, mogu se dobiti svakog radnog dana od 11 do 14 časova pozivom na broj 080 020 0002.
Izvor informacija:
WHO report on the global tobacco epidemic, 2023 – Protect people from tobacco smoke. Dostupno na: https://iris.who.int/bitstream/handle/10665/372043/9789240077164-eng.pdf?sequence=1